نگاهی به زمان‌بندی و نحوه رسیدگی به لایحه بودجه کشور در مجلس شورای اسلامی؛ سرنوشت لایحه بودجه از "تحویل از رییس جمهور" تا "ابلاغ به رییس جمهور"

	۱۴
همواره یکی از معیارهای تراز و سنجش دولت ها نحوه رویه بودجه نویسی آنها بوده است. در این بین طبیعی است که قوه مقننه به عنوان محل خروج بودجه برای اجرا مسئولیت سنگینی را در تنظیم دخل و خرج دولت و کشور در راستای تصویب و تایید بودجه سنواتی بر عهده دارد.

گروه اقتصادی خبرگزاری خانه ملت;  سیما پروانه‌گهر ;بودجه، به عنوان سند راهبردی مالی یک سال کشور از اهمیت بی بدیلی برای مجلس شورای اسلامی و دولت برخوردار است. از این حیث همواره یکی از معیارهای تراز و سنجش دولت ها نحوه  رویه بودجه نویسی آنها بوده است. در این بین طبیعی است که قوه مقننه به عنوان محل خروج بودجه برای اجرا مسئولیت سنگینی را در تنظیم دخل و خرج دولت و کشور در راستای تصویب و تایید بودجه سنواتی بر عهده دارد.با این عنوان تدوین این قانون باید به‌گونه‌ای باشد که منافع ملی و عمومی را در نظر بگیرد و جهت رفع مشکلات عمومی‌تر مانند اشتغال، گرانی، حفظ و ارتقاء ارزش پول ملی باشد. قانونگذاری باید به ضرورت‌ها، واقعیت‌ها و نیازها توجه داشته و به تبعات اجرای قانون نیز واقف باشد و شرایط واقعی کشور و جهان و وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردم را در رسیدگی بودجه کل کشور لحاظ کند.

الزامات کلی رسیدگی به بودجه

به طور کلی در رسیدگی به لایحه بودجه ضروری است که قوانین عادی و دائمی در بررسی لایحه بودجه (به عنوان سندی یک‌ساله)، دچار تغییر و اصلاح نگردد و با رعایت محدودیت‌های مقرر در ماده(186) آیین‌نامه داخلی مجلس حتی‌الامکان از ارائه پیشنهادهای مخالف سیاست‌های کلی نظام و چشم‌انداز و قانون برنامه خودداری گردد.

براساس سیاستهای کلی نظام در بخش مالی مصوب 12/10/1383 مجمع تشخیص مصلحت نظام«تدوین نظام بودجه‌ریزی کشور بر مبنای بودجه‌ریزی عملیاتی هماهنگ با سند چشم‌انداز 20 ساله و برنامه‌های پنجساله و تأکید بر شفاف‌سازی، قابلیت نظارت و منطقی کردن هزینه‌های دولت» ضروری است و همچنین سیاست کلی اصلاح الگوی مصرف ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری مورخ 15/4/1389 که بیان داشته «استقرار بودجه‌ریزی عملیاتی و بهبود فرآیند تخصیص منابع کشور براساس منافع اقتصادی و اجتماعی»، باید مدنظر باشد.

مبتنی بر همین سیاست، ماده(219) قانون برنامه نیز مقرر می‌دارد: به منظور استقرار نظام بودجه‌ریزی عملیاتی، دولت موظف است لوایح بودجه کل کشور را به روش مذکور تهیه، تدوین و تقدیم مجلس شورای اسلامی کند.

از آنجا که اصل 52 قانون اساسی بیان می‌دارد «لایحه بودجه سالانه کل کشور به ترتیبی که در قانون مقرر می‌شود از طرف دولت تهیه و برای رسیدگی و تصویب به مجلس شورای اسلامی تسلیم می‌گردد»، اصلاح و بازنگری قانون برنامه و بودجه مصوب سال 1351 از اولویت‌های مجلس نهم است تا بر اساس اصل مزبور در نحوه تنظیم و تقدیم لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی و تصویب آن تجدیدنظر شود.

 

 

زمان بندی مراحل رسیدگی  به بودجه در مجلس

براساس ماده(186) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس، دولت موظف است حداکثر تا پانزدهم آذر هر سال لایحه بودجه کل‌کشور سال بعد را به مجلس تسلیم نماید و براساس ترتیبات مندرج در آیین‌نامه برای چاپ و توزیع لایحه، مهلت‌ نمایندگان و کمیسیون‌های تخصصی جهت ارائه پیشنهادها و سپس مصوبات و گزارش نهائی کمیسیون تلفیق برای ارائه به صحن علنی و رسیدگی در صحن و زمان رفت و برگشت مصوبات بین مجلس و شورای نگهبان و گاه بین مجلس و مجمع تشخیص مصلحت نظام به بیش از سه ماه زمان نیاز است.

 براساس ماده (188) آیین‌نامه داخلی، در صورتی‌که دولت نتواند تا پانزدهم آذرماه هرسال این لایحه را به مجلس تقدیم نماید، موظف است همراه لایحه بودجه کل‌کشور لایحه چنددوازدهم را هم به مجلس تقدیم کند تا در صورتی‌که مجلس نتواند تا پایان سال رسیدگی نهائی لایحه بودجه را به اتمام برساند و قانون بودجه را به دولت ابلاغ نماید، با بررسی لایحه چنددوازدهم بودجه که براساس تبصره(2) ماده(188) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس نمی‌تواند بیش از سه‌دوازدهم باشد و تصویب آن، مشکلات اجرائی ناشی از خلأ این قانون را برای ابتدای سال بعد رفع کند.

جدول زیر چارت زمانی بررسی لایحه بودجه را در مجلس نشان می دهد:

 

عنوان	مهلت
زمان تقدیم لایحه بودجه کل کشور(عموما توسط دولت همراه با ضمائم آن به مجلس تحویل می شود)	حداکثر تا نیمه آذر(15/9)
زمان تقدیم لایحه چنددوازدهم همراه تقدیم لایحه بودجه کل کشور	از 15/9
ارائه پیشنهادهای نمایندگان به کمیسیون های تخصصی "بند1"	10 روز از توزیع
4-تقدیم گزارش کمیسیون های تخصصی به کمیسیون تلفیق "بند2"	15 روز از توزیع
5-مهلت تقدیم گزارش نهایی کمیسیون تلفیق "بند 3"	15 روز
6-مهلت کمیسیون تلفیق در صورت استمهال با موافقت هیات رییسه "بند3"	جمعا 30 روز
7- پیش بینی مهلتی برای امور اداری و کارشناسی و تنظیم گزارش نهایی         کمیسیون تلفیق و چاپ و پیوست های آن شامل گزارش ها کمیسیون های تخصصی و     پیشنهادی نمایندگان با رعایت بند(4) و تبصره (1) آن و ترتیبات مقرر در ماده     (155) آیین نامه داخلی	با نظر موافق هیات رییسه

 

 

فرآیند رسیدگی به لایحه بودجه کل کشور در مجلس شورای اسلامی

کمیسیون های  تخصصی ، معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی ، کمیسیون تلفیق و صحن علنی مجلس ریل های حرکت بودجه در خانه ملت هستند.

 

کمیسیون های تخصصی

پس از تقدیم لایحه بودجه از جانب رییس جمهور همراه با پیوست ها و ضمائم  لایحه پس از چاپ و توزیع آن به مدت 10 روز  برای ارائه پیشنهادهای نمایندگان در کمیسیون های تخصصی مورد بحث قرار می گیرد. بعد از آن کمیسیون های تخصصی 5 روز فرصت دارند تا گزارش نهایی خود را در خصوص لایحه به کمیسیون تلفیق ارائه کنند.

 

کمیسیون تلفیق

کمیسیون تلفیق اتاق فکر بررسی بودجه پیش از ورود آن به صحن است. در این کمیسیون که متشکل از دو نماینده منتخب هر کمیسیون به همراه جمعی از نمایندگان کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس است، رسیدگی به گزارش کمیسیون های تخصصی، تنظیم گزارش نهایی  و تقدیم گزارش نهایی به صحن در مهلت زمانی 15 روز بعد از پایان مهلت کار کمیسیون های تخصصی صورت می گیرد. در صورتی که کمیسیون نیاز احساس کند می تواند 15 روز دیگر مهلت کار خود را با موافقت هیئت رییسه مجلس تمدید نماید.بعد از آن بودجه برای بررسی در صحن ارسال می شود.

البته پل عبوری کمیسیون تلفیق تنها در این مرحله طی نمی شود. در پایان کار بودجه و بعد از ارائه آن به شورای نگهبان در صورتی که این شورا مغایرتی را در قانون بودجه با قانون اساسی یا قوانین بالادستی تشخیص دهد ، این کمیسیون مجددا برای بررسی و اصلاح موارد اعاده شده از شورای نگهبان تشکیل شده و موارد را بررسی و اصلاح می نماید.

 

صحن علنی مجلس شورای اسلامی

رسیدگی به کلیات، پیشنهادهای مربوط به درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار بودجه عمومی و تصویب سقف و رسیدگی به پیشنهادهای مربوط به تبصره‌ها و ردیفها در صحن علنی مجلس انجام می شود.

پیشنهادهای چاپی نمایندگان که همراه با بودجه در صحن مورد بررسی قرار می گیرد باید در زمان مقرر دریافت شده ، منبع مالی مشخص داشته، مازاد بر سرجمع نباشد با تعیین ردیف مشخص جایگزین طرح شده و مغایرت با برنامه نداشته باشد.

صحن علنی مجلس نیز هم چون کمیسیون تلفیق در صورت تشخیص شورای نگهبان و طرح ایراد نسبت به برخی موارد لایحه بودجه باید موارد اصلاحی لایحه را مجددا بعد از اعاده شورای نگهبان مورد بررسی و اصلاح قرار دهد.

 

معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی

علاوه بر تایپ و توزیع لایحه بودجه به همراه پیوست ها و سوابق تنظیم گزارش کمیسیون های تخصصی برای کمیسیون تلفیق و همکاری در تنظیم گزارش کمیسیون تلفیق و چاپ و توزیع در جلسه علنی ، معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی  نقش فعالی در تطبیق پیشنهادات و مصوبات با اسناد بالادستی دارد.

در پایان هر دوره کار صحن علنی نیز - چه در زمان بررسی اولیه و چه در صورت بررسی مجدد موارد اعاده شده از شورای نگهبان – معاونت قوانین کار تنظیم مصوبات مجلس جهت ارسال به شورای نگهبان ،مجمع تشخیص مصلحت نظام و ابلاغ به دولت را بر عهده دارد.

نمودار زیر فرآیند رسیدگی به لایحه بودجه کل کشور را نشان می دهد:

 

 

اخبار مرتبط